Stopa cukrzycowa to jedno z najpoważniejszych powikłań jakie może wystąpić u pacjenta chorującego na cukrzycę typu 2. Pojawia się u 6-10% chorych. Komplikacje rozpoczynają się od kłopotów z poruszaniem, a zakończyć się niestety mogą amputacją palców, stopy, nogi. Niemal 50% amputacji wykonywanych w polskich szpitalach to amputacje spowodowane cukrzycą i zaniedbaniami z nią związanych. Cukrzyca nie boli, długo przebiega bezobjawowo i często rozpoznawana jest po wielu latach doprowadzając w tym czasie do wielu nieodwracalnych zmian w organizmie.

Najczęstsze powikłania cukrzycowe to:
– choroba naczyniowo- mózgowa,
– retinopatia (choroba oczu),
– choroba wieńcowa (serce),
– nefropatia (choroba nerek),
– neuropatia (obwodowy układ nerwowy),
– choroby naczyń obwodowych,
– owrzodzenia i amputacje (stopa cukrzycowa).

Wyróżniamy 3 postacie stopy cukrzycowej:

1. Stopa neuropatyczna. Jest najczęstszą postacią stopy cukrzycowej. Występuje w 70% przypadków. Cechą charakterystyczną jest znaczna ciepłota stopy z różowym zabarwieniem, z wyczuwalnym tętnem, ale upośledzonym czuciem głębokim, które wyraża się w upośledzeniu czucia wibracji. Brak jest bolesności w ruchu, ale występuje natomiast niewielka bolesność w spoczynku. Struktura kości jest uszkodzona. Leczenie takiej stopy opiera się głównie na odciążeniu. Powikłanie stanowią bezbolesne owrzodzenia neuropatyczne.
2. Stopa niedokrwienna jest konsekwencją miażdżycy zarostowej naczyń obwodowych. Na tą postać stopy cukrzycowej wpływ mają: nadciśnienie tętnicze, hipercholesterolemia, palenie papierosów. Charakterystycznym objawem jest tzw. chromanie przystankowe, zimna stopa z sinawym zabarwieniem oraz brak wyczuwalnego na niej tętna oraz martwica lub zgorzel. Zachowane jest czucie głębokie. Obecna jest bolesność w ruchu i zwiększona bolesność w spoczynku. Struktura kości jest prawidłowa.
3. Stopa neuropatyczno-niedokrwienna. Jest to postać mieszana, która charakteryzuje się najgorszym rokowaniem.

Objawy stopy cukrzycowej:
– nagniotki, modzele, odciski jako konsekwencja nieprawidłowych obciążeń stóp w czasie stania i chodzenia, wad i deformacji stóp, a także źle dopasowanego obuwia (za ciasne, za wąskie, za duże, za szerokie),
– pogorszenie ukrwienia w obrębie stopy, do którego dochodzi na skutek zwężenia tętnic. Zwężenie to powoduje zmniejszenie przepływu krwi, niedokrwienie kończyn dolnych, co znacznie utrudnia gojenie się ewentualnych występujących na stopie ran,
– ból nasilający się głównie w nocy,
– bolesne skurcze mięśni,
– uczucie mrowienia i kłucia w stopie,
– zaburzenia chodu,
– zaniki mięśniowe,
– osłabienie kończyn dolnych,
– pogorszenie lub zanik czucia bólu, dotyku i temperatury,
– skóra staje się cienka, sucha, łuszcząca, pozbawiona owłosienia,
– na stopie pojawiają się bolesne pęknięcia,
– paznokcie ulegają deformacji,
– często na paznokciach i/lub w przestrzeniach międzypalcowych pojawia się grzybica,
– cała stopa jest sina i niedożywiona.

Zapobieganie powstawaniu stopy cukrzycowej:

1. Ważnym elementem jest wczesne rozpoznanie choroby, rozpoczęcie odpowiedniego leczenia co spowoduje zmniejszenie częstości występowania uszkodzeń nerwów i zmian naczyniowych w obrębie stopy. Jeżeli cukrzyca zostanie wykryta pamiętać należy, że trzeba doprowadzić do jej wyrównania (stosowanie się do zaleceń lekarskich- przyjmowanie lekarstw, systematyczne kontrole u lekarza), odpowiednia dieta (najlepiej pod kontrolą dietetyka), odpowiednio dobrany wysiłek fizyczny (najlepiej pod kontrolą fizjoterapeuty).
2. Utrzymanie prawidłowych wartości ciśnienia tętniczego i stężenia cholesterolu
3. Regularne oglądanie stóp- zarówno strony grzbietowej jak i podeszwowej, przestrzeni międzypalcowych. Pozwala to na szybkie wykrycie pęknięć skóry, rogowaceń, odcisków, owrzodzeń czy zmian w zabarwieniu skóry.
4. Higiena stóp. Wskazane jest codzienne mycie stóp, w letniej wodzie z użyciem np. szarego mydła. Po umyciu stopy należy dokładnie wytrzeć, zwłaszcza w przestrzeniach międzypalcowych. Nasmarować maścią, kremem przeznaczonym dla diabetyków. Kremy takie wyrównują braki naturalnych czynników nawilżających i prowadzą do regeneracji bariery ochronnej skóry. Nie wolno korzystać z pumeksu, plynów na odciski czy chemicznych środków, które używane są przez osoby zdrowe. Najlepiej żeby osoba chora na cukrzycę systematycznie korzystała z wizyt w gabinecie podologicznym. Doświadczony podolog oceni stan skóry stóp i paznokci, wykonana prawidłowe obcięcie paznokci (ochrona przed wrastaniem), fachowo i zgodnie z procedurami zachowania ostrożności przy stopach cukrzycowych usunie rozpadliny na piętach, nagniotki, modzele, odciski. Przekaże także fachową wiedzę na temat codziennej pielęgnacji stóp.
5. Noszenie odpowiedniego obuwia, indywidualnych wkładek ortopedycznych, skarpetek bezuciskowych. Stopa pozbawiona czucia w źle dopasowanym obuwiu to jedna z najczęstszych przyczyn powstawania owrzodzeń cukrzycowych. Kształt i wymiar wnętrza buta powinien być dostosowany do wymagań stóp cukrzycowych.

Optymalne obuwie to takie, które:

– jest większe od stopy o około 1 cm,
– ma podwyższoną tęgość,
– ma szeroki nosek na swobodne ułożenie palców,
– wykonane jest z miękkiej, naturalnej skóry,
– ma podeszwę wykonaną ze sprężystego tworzywa,
– niski, klinowaty obcas zapewniający stopie stabilność,
– nie ma szyć i zgrubień w miejscach, które mogłyby uwierać stopę.

WAŻNE jest to, aby przed założeniem obuwia sprawdzić, czy nie ma w nich jakiegoś np. kamyczka, piasku. Ze względu na możliwość wystąpienia otarć na stopie obuwie nie może być noszone na gołą stopę.

Wkładki ortopedyczne. Deformacje stóp, nieprawidłowe ich obciążanie podczas chodzenia, stania, czy nawet uprawianych sportów niekorzystnie wpływają na funkcjonowanie całego organizmu, a zwłaszcza stóp. Stopy cukrzycowe są zdecydowanie bardziej narażone na komplikacje wynikające z tych zagrożeń. Niewielki nagniotek, modzel może doprowadzić do przykrych konsekwencji. Wkładki ortopedyczne, indywidualnie dopasowane do każdej stopy, po uprzednio wykonanym przez fizjoterapeutę badaniu komputerowym stóp, stanowią jeden z głównych sposobów długoterminowego leczenia zachowawczego stopy cukrzycowej. Zadaniem wkładek ortopedycznych jest ustawienie stóp w najbardziej prawidłowym ułożeniu celem zmniejszenia nacisku na podeszwę stóp. Dobrze dopasowane wkładki chronią stopy cukrzycowe przed pogłębieniem się deformacji, a zwłaszcza przed pojawieniem się modzeli lub odcisków w miejscach najbardziej przeciążonych. Dają komfort, wygodę i możliwość chodzenia bez bólu.

6. Unikanie urazów mechanicznych i termicznych. Niewskazane jest:
   – chodzenie na boso ze względu na możliwość urazu
   – ogrzewanie nóg termoforami, poduszkami elektrycznymi i na grzejnikach.

Poważną konsekwencją stopy cukrzycowej jest STAW CHARCOTA- czyli zniszczenie kości i stawów stopy na podłożu neuropatycznym. Zniszczenie kości prowadzi do znacznych deformacji stopy. Charakterystyczne dla stawu Charcota jest:

– obrzęk,
– zaczerwienienie,
– nadmierne ocieplenie,
– ból,
– deformacja stopy.

W celu rozpoznania choroby konieczne jest wykonanie zdjęcia RTG. Leczenie polega przede wszystkim na całkowitym odciążeniu kończyny. Może się to odbyć poprzez założenie łuski gipsowej lub pneumatycznego buta na okres 3-6 miesięcy.

Stopa cukrzycowa jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia i życia diabetyka. Ważnym elementem ochrony przed zespołem powikłań jest profilaktyka i edukacja. Wyedukowany pacjent będzie miał większą świadomość zagrożeń, a tym samym większe możliwości ochrony własnego organizmu. Diabetyk pomocy i wiedzy powinien szukać u swojego lekarza, pielęgniarki, dietetyka i fizjoterapeuty.